di Vittoria Minetti
Për chi ch’a lo sa ‘ncora nen, Ij Pignaté ‘d Castlamont a son un grop ‘d giovo e
giovnòte ëd jer ch’a tribolo për nen lassé meuire la lenga piemontèisa.
Ël cors a l’ha pijà vita dël 2013, j’anlev a ‘mprendo prima a lese peui a scrive la lenga
piemontèisa, a pijo part ai tanti concors ch’as ten-o an Piemont e, nen për blaghé, ma
as piasso scasi sempe ant ij primi pòst.
Tutun, oltra a esse dj’anlev motobin diligent e scrupolos, a son ëdcò bon a amusesse
tuti ‘nsema e passé ì’d bele giornà an amicissia dë ‘dnans a pitanse e pitansin.
Maria Antonietta Valente e sò òm a l’han na bela casòta a Ribordon sla stra ch’a
pòrta al Santuari ‘d Prascondù, e saba passà a l’ha ‘nvità tuti ij sò compagn dë scòla
për passé na giornà ‘n alegrìa. Ant ël concors “Renato Canini” ëd Coni, un dij tanti,
pròpi Maria Antonietta a l’ha avù la bela pensada ‘d conté la stòria dël cit ëstagnin ëd
Ribordon ch’a l’avìa avù l’aparission ëd la Madòna ‘d Loreto. Un travaj ch’a l’é
piasuje tant ai giùdes e a l’han assegnaje ’l prim premi.
Coste a son le còse ch’a slargo ‘l cheur e an giuto a ‘ndé anans.
Mersì a la Comun-a ‘d Castlamont, na vòlta a la sman-a, al mèrcol, i podoma dovré la
salëtta ch’a-i é ant la cort ëd la biblioteca për fé lession e sgaté ant la stòria dla lenga
dij nòsti cé.
Ël cit ëstagnin e la Madòna.
Dël milasessent, an diversi paisòt ëd le “Prealpi Graie” a vivìa na popolassion con ëd
pì ëd mila ànime, ansima a na tèra màira con pòche tàule ëd tèra da coltivé a granaje
bon-e për ël clima alpin.
(An cola época lì, la coltivassion ëd la trìfola a l’era ancora nen conossùa).
Ij montagnin a vivìo con lë sfrutament satì dij castagné da fruta, dij bòsch da taj e
l’anlevament ëd vache e fèje. Andova ch’a podìo a butavo lë smens ëd la sèil e dël
gran sarasin e ‘d cole pòche vërdure che la tèra a podìa fé nasse.
Le fomne e le masnà pì grande a portavo le bestie an pastura, a-j monzìo e con ël làit
a fasìo butìr, tome, tomin e bross ch’as mangiavo con tanta polenta. Ël pan a l’era na
primissia da mangé mach ëd dumìnica ansema a quàich tochetìn ëd carn ëd polastr ò
ëd cunij anlevà ‘nt l’àira.
Ij senté a j’ero sempe bin pulidà, minca feuja crovà da j’erbo a vnisìa nen ësgheirà: as
dovrava për feje ‘l giass a le bestie dla stala e për feje ij matarass ai cristian.
La gent ëd l’alpada a l’avìa ardità dai cé l’indispensàbil sens ëd la conomìa. La
costuma ëd dovré minca pcit a bastava nen a sicuré la survivensa dle famije ch’a
contavo quàtr ò sinch masnà (s’a ‘ndasìa ben).
L’ùnica possibilità për nen meuire ‘d fam a l’era la migrassion temporaria ch’a l’avìa
doi but: vagné ‘d sòld da porté a ca e tramié da n’àutra part le boche për gaveje la
fam. Anlora j’alpengh a son rangiasse a ‘mprende un travaj da fé d’invern, nen mach

për dovèj torné a ca da istà a travajé ant ij bòsch e a fé ‘l fen, ma ‘dcò për sté davzin a
la famija e magara buté al mond na neuva creatura e peui për artové, con soe
tradission e con j’amis, la fòrsa për tiré anans ant un travaj sensa arlass, con na fatiga
sensa na bon-aman giusta.
Parèj, tra ij tanti mesté che ‘l montagnard a podìa fé, a sërnìa nen col ch’a l’avrìa
podù essje pì giust, coma ‘l campagnin ò ‘l vaché, përchè a l’avrìa trovà la
concorensa dij travajeur ëd la pian-a, ma a dventava n’artisan për l’invern:
spaciafornel, molita, vedrié, graveur ëd bòsch ò stagnin.
Da na comba dël Canavèis a calavo vers la pian-a tanti pare ‘d famija për fé jë stagnin
ch’a rangiavo paireuj, ramin-e e raminin che con ël passé dël temp a l’avìo pijà la
ruso ò a j’ero forasse e fin-a le canaj ch’a portavo l’eva dla pieuva ant le sisterne.
A passavo d’un pais a l’àutr tirand na galiòta ò con un sach an sle spale andoa a
tënnìo j’atrass dël mesté. As fermavo ‘nt un canton a sosta, a prontavo na cita fòrgia
andova a ‘nviscavo ‘l feu con ël carbon e antramentre a crijavo “A l’é rivaie ‘l
magnin, fomne a l’é rivaie lë stagnin !”.
A tiravo fòra j’asi: tnajëtte ‘d vàire forme e mzure për ambranché le scuele ch’a
l’avìo andrinta lë stagn fondù e deje la càuda ai tòch da manipolé. A spontavo fòra
tësoire, poncion, tinivlòt, martej e martlèt, l’àncuso a doi còrn e a spetavo con
passiensa che quajcun a l’avèissa manca ‘d lor.
A dzèmber dël milasessentdisdeut, ant ij sò virolé stagionaj, sinch magnin a j’ero
trovasse ant na borgà ant j’anviron ëd Pavia e a stasìo për butesse a deurme. A fasìo
part ëd col grop lì: tal Gioann con sò fieul Gioanin ëd sëddes agn; anans ëd pijé
seugn, ël pare a l’avìa ‘nvità ‘l bòcia a dì ‘l bin ëd la sèira.
A peul esse che Gioanin a fussa stàit motobin ëstrach, ënsognuchì ò ‘d cativ umor,
tant che con un-a ëd cole testonerìe tìpiche dla gioventù a l’avìa rësponduje malament
e a l’avìa nen vorsù preghé. Gioann për un pòch a l’avìa sërcà ‘d pasielo, a la fin,
anrabià, a l’era campasse contra ‘l fieul malediendlo e patlandlo. Ant la maledission a
l’avìa fin-a crijaje: “Che ti it peussa pì nen parlé për tuta toa vita!”
Che le bòte a fusso stàite tròp fòrte, ò che ‘l fieulin a fussa anghërnì o (për chi ch’a
l’ha chërdensa costa a l’é l’ipòtesi pì vàlida) che Nosgnor a l’abia vorsù cambié sta
situassion dëspiasosa ant na manifestassion ëd soa potensa, a stà a dì che për dódes
ore Gioanin a l’era restà sensa cossiensa. Meusi, meusi a l’era arbëccinasse ma sensa
podèj pì parlé.
Ël pare, stravirà, a l’avìa fàit vot ch’a sarìa andàit, pen-a ch’a l’avrìa podù, fin-a al
lontan Santuari ‘d Lòreto, për ciamé përdon ëd soa manera ‘d fé pòch ùman-a vers ël
fieul e, ant l’istess temp, për supliché la varision.
Ij dì apress, con ij pòchi dné vagnà, a l’avìa ciamà consèj a vàire médich ëd la
Lombardìa e dël Piemont, sensa oten-e gnun risultà.

Gioanin a l’era stàit portà a ca andoa a giutava cola pòvra mama dësperà a pasturé le
féje.
Ël pare a l’era tornà a val për serché d’archeuje lòn ch’a n’avìa da manca për fé ël
longh peregrinagi ch’a l’avìa promëttù.
Tutun ël 27 d’agost dël 1619 a l’é capità n’aveniment strasordinari e sensa
spiegassion. Gioanin a pasturava lë strop dë dlà dël torent Riborda, cand ch’a l’é
mostrasse ai sò euj na figura vestìa ‘d bianch, con un rosari an man, ch’a j’arcordava
la promëssa dël peregrinagi a Lòreto. Cola sgnora a l’avìa ‘nvitalo a spantié ‘dcò ‘n
sò desideri: an col midem pòst-lì a vorìa ch’a fussa stàit costruì ‘n santuari consacrà
al nòm ëd Maria.
Gioanin, afarà e sbaruvà, lassà le fèje da sole, ‘d corsa a l’era tornà a ca, a
sbrajassava, a ciamava:  “Mama, mama, i l’hai vist na fomna ch’a l’ha parlame,
mama, mama!”.
La mare e j’avzin ëd ca a son corù fòra; chiel për un pàira d’ore a l’ha parlà con
prontëssa coma s’a fussa mai ëstàit mut, a ‘ndasìa anans a conté lòn che cola dama
bianca a l’avìa dije. Finìa la conta a l’avìa pì nen parlà, bele ch’a lo cissèisso ‘d
seguité. Cand che ‘l pare a l’era tornà, a l’avìo pijà la decision ëd fé, pì che ‘n pressa,
ël peregrinagi a Lòreto.
Gioann e Gioanin a j’ero partì ansema a n’amis; ël viagi, a pé, a l’era durà diverse
sman-e.
A j’ero rivà a Lòreto për Natal, e dòpo esse stàit a Mëssa e pijà l’òstia a j’ero an-
naviasse sla stra ‘d ca. Fàit pòchi chilométer, passand aranda a na cros, Gioanin a
l’era anginojasse, a l’era signasse e drinta ëd chiel a pregava con fërvor. J’orassion
ch’a disìa ant la ment, a comensavo a feje duverté ij làver.
Da col moment li a l’avìa torna comansà a parlé con normalità.
Tornà, sempre a pé, a sò pais, ël feulin con ël pàre e l’amis ch’a l’avìa faje
companìa, a j’ero andàit dal retor ëd la paròchia për butelo al corent ëd tut lòn ch’a
l’era capitaje.
La neuva dël miràcol a l’era già spantiasse fra la gent dël pòst e dij pais ëd j’anviron.
Tuti a na parlavo, quajcun a chërdìa për fede, àutri a dubitavo, àutri ‘ncora a pensavo
ch’a fussa ‘n trigomiro.
Ël vësco dla diòcesi, possà dal prevòst dël pais, a l’avìa mandà ‘n sò delegà për
s-ciarì la situassion. Chiel-si a l’avìa scotà tuti: për prim Gioanin, peui ‘l pare e j’amis
e sentù le testimonianse dij paisan.
Da la letura ëd soa relassion, a l’era sautà fòra la conferma ‘d tuti ij testimòni con
quàich diferensa da pòch che, sota certi aspet, a j’ero la conferma dla vrità.
La gesia, sempe atenta a ste còse-sì, a l’ha mai parlà con ufissialità ‘d miràcol.

Ël pòpol che, ant soa fé a l’ha manca ‘d quàich miràcol, pì che ‘l miràcol ëd la vita,
dël sol, dla lun-a, dle stagion a veul la dimostrassion dla presensa sicura ‘d Nosgnor.
Ij paisan a l’han nen dubità gnanca për un moment, a l’han nen spetà che la Gesia a
dèissa un giudissi.
An sël pòst, andoa na fomna lusenta a l’era mostrasse a Gioanin, a l’é stàita edificà,
tut sùbit, na capela a la bon-a e, con l’andé dël temp, un santuari grandios con la
statua dla Madòna nèira ‘d Lòreto.
Al di d’ancheuj, për arciamé à la ment cola aparission, as fà gran festa con moment
d’orassion e procession, minca ann ël vintessèt d’agost.
A l’é la Madòna ‘d Prascondù.
Conta ‘d Maria Antonietta Valenza

Massimo Iaretti

Happy

0 0 %

Sad

0 0 %

Excited

0 0 %

Sleepy

0 0 %

Angry

0 0 %

Surprise

0 0 %