0
0
Se i saro j’euj i torno ‘ndaré ‘d pì ‘d mes secol, masnà an col Piemont ch’i
l’oma lassà ‘ndaré, ch’i l’oma scasi dësmentià, andova ch’a l’era nen onta parlé
piemontèis, andova ch’as salutava la gent con un “ciàu” o tut al pì con “cerea,
bondì, bon-a sèira”.
“La comunicazione e le innovazioni portano sviluppo” a brajasso tuti da cola
scàtola nèira ma, an mè cheur, a-i é ‘ncora sempe un canton con tuti j’arcòrd
ëd lòn ch’i l’oma vivù.
Ël médich dël pais a l’avìa na biciclëtta, tut ël pì na motorëtta e a corìa di e
neuit sensa manca ‘d “guardia medica”. Cand che la levatris a bastava nen a lo
mandavo a ciamé ‘mpressa o a vnisìo a pijelo con caval e biròcc e via ‘d corsa
për deje fià a na neuva vita. As suvava ij sudor con le manie dla camisa svërcià
sij ghëmmo e al prim pianzin ëd la masnajin-a a-j ëscapava un grignèt ëd gòj.
Na bota stopa, meza dozen-a d’euv o chèich chilo ‘d patate a podìo esse soa
paga. Chèich vòta, për maleur, le còse a andasìo pa ant ël vers giust e a l’era
pròpe chiel a dovej-je saré j’euj a col fanciòt o a cola mare. Divide la
disperassion ëd la famija e arpijé la stra con un magon ancreus ch’a fasìa mal al
cheur.
Le cese a j’ero duverte da la matin bonora, Nosgnor a-j dasìa udiensa a tuti, a
tute j’ore. Minca borgà a l’avìa sò prèive. Prèive sensa vitura, con la còta
dëscolorìa e taconà che, sovens, a dividìa con j’àutri col pòch ch’a l’avìa.
Minca di as amprendìa ‘d còse neuve e grand e grande a j’ero ij magìster.
Da pròpe cit as andasìa nen ant un “Asilo Nido” con un nòm dròlo ma as
gieugava ant la cort peui, maraman ch’as chërsìa, a l’Asilo e cand ch’i j’ero a
ca i l’avìo ‘l permess d’andé ant la rùa andova ch’is trovavo masnà ‘nsema a
masnà. Nòste dësmore a j’ero le bije ‘d tèra ‘d Castlamont, la còrda da sauté,
na bala un pòch dësgonfia e tanta fantasìa ch’a trasformava na rama ‘d bòsch
ant un fusil, për esse ‘d soldà, n’assëtta con un mon ant un pèis për esse ‘d
mercandin e via fòrt. Ël temp a passava sempe tròp lest e sovens an ciamavo
përchè ‘dcò nojàutri masnà i duvìo fé chèich travajòt për dé na man a la
famija. An nòsta èira a-i era ‘l poss e, matin e sèira, grand a tirava su l’eva
frësca e a ‘mpinìa ‘l treu ‘d pera. Am ësmija ‘d vëdd-lo antramentre ch’a
traversa la cort an sopiand con un sigilin për part. Ël capél a-j mancava mai: ‘d
paja da istà e ‘d pann da invern. Con la flanela da istà e, da invern, con la maja
‘d lan-a cruva spëssa fàita da granda. Le braje a j’ero sempe ben ben taconà
tant cole bleuve ‘d coton për la bela stagion che cole dë vlù për la bruta. A
comensava la giornà al levé dël sol e sò pass meusi e strach as fërmava nen
fin-a aramba neuit.
Ant la stala a-i era doe vache veje, fruste dal travaj che, minca ann na vòta un-
a, na vòta l’àutra a ‘rgalava un bocinèt. An mandavo a ciamé un ëd j’avzin. «La
vaca a dev fé, it peule vnì a giuté ij grand?». Le masnà , an cola ocasion, a
podìo pa intré. Për nojàutri andasìa bin ch’an contèisso ch’a l’era rivà chissà
d’andova parèj coma ch’a n’andasìa bin ëd chërde che le masnajòte pen-a na a
rivèisso dai còj ò da cola tin-a ch’a j’era a Misòbol, un cit Santuari dedicà a la
Madòna.
Ant ël tard dòp disné, doi gat a spetavo che granda a surtèissa d’ant la stala con
ël sigilin pien ël làit.
«Min, min, min». A l’avrìa pa avù manca ‘d ciameje, a j’ero già lì ch’a
ronfavo con ël museto drit për pijesse coi quatr cuciar ëd làit che granda a-j
butava ant un cassarolin ësboinà.
Apress an tocava a mi e mè frel. Për nojàutri a l’era un gieugh porté le vache a
bèive: “Italia” as ëc-iamava la mia e “Novara” cola ‘d mè frel. Fin tant a ch’i
soma stàit masnajòt a l’era grand a dëstacheje un-a për vira e a dene la coa dla
còrda për compagneje fin-a al treu peui, maraman ch’as chërsìa, la còrda as
ëscursava e an lassava avziné a la bestia fin-a al di che, pì grandin, i l’oma
podù porteje da soj.
Për vansé un pòch ëd bòsch, da invern, as passava ij dòp disnà ant la stala;
pen-a intrà, ant la drita, grand a prontava un reu ben, ben ramassà con dontré
bale ‘d paja për setesse. Le fomne a crochetavo, a fasìo solëtta, a taconavo e,
antramentre, am mostavo a mi a te-ne ij fer, ël crochèt, la gucia an man.
Martin-a ‘d Pèila e la Rina dla Beucia a j’ero doe vidove, amìe ‘d granda. Doe
veciòte sensa pension ch’ tribulavo a sbarché ‘l lunari. Martin-a, da la prima
fin-a a l’otogn, a giutava chèich campagnin ant ij travaj gròss: sota un sol ch’a
brusava a virava ‘d fen për ëd giornà ‘ntreghe, cand ch’as batìa ‘l gran a
tramiava ij sach da singh miria tant coma n’òm, a cheuje la melia as tajava tuti
ij brass con le feuje ma chila a l’era sempe la pì lesta. J’ùltim travaj a j’ero la
vëndumia e lë spataré l’ëliam sij camp e sij pra. La paga a l’era na miseria ma
con col pòch ch’a mëssonava ant ij camp për soe doe galin-e, ant le vigne për
mangé dontré asinej d’uva e ant ij bòsch për scaudesse na frisa a vivìa. A duvìa
fé na conomìa nèira ma a tirava anans. Për quatr sòld la Rina a ‘ndasìa a lavé
për le madame sgnore. Da istà a l’era pro un bel fé ma da invern, sovens a
ventava s-ciapé la giassa dël Vapian për podèj lavé ij patoj. Darè ‘d chila,
anginojà sla banca lavòira, a-i era un pcit fogon fàit con doi mon ch’a tënnìo su
un barachinèt d’eva cosenta. Minca tant a-i passava le man andrinta përchè se
mai a l’avèisso faje la bujìa a l’avrìa pì nen podù finì ‘d lavé. Granda an dasìa
doe pugnà ‘d buscaje pr’un e an disìa: «Andeje a buté sël feu dla Rina, parèj
as dëstissa nen.».
La Rina a catava ‘l làit e j’euv da nòna ma chila a së sbaliava sempe: nopà ‘d
contene ses a nä contava eut e ‘l quart dël làit a l’era scasi sempe mes lìter.
Martin-a a pijava mach ‘l làit ma, ‘nsema a mancavo mai chèich pom, chèich
pugnà ‘d faseuj sèch, doe patate, doe siole.
Grand a ‘mpajava ‘d cadreghe ma soa specialità a l’era cola ‘d travajé ‘l bòsch.
A fasìa dë scagn për monze, ëd cadreghin për nojàutri ma dzortut, minca ann
an fasìa na sòtola pr’un.
Pare a l’avìa mach na biciclëtta veja catà da sconda man ma a l’era pròpe con
cola bici lì ch’a n’ariessìa, tuti ij di, a ‘ndé a travajé ant un pais davzin e a porté
a ca ij sòld ch’a servìo për manten-e la famija. Ch’a fèissa bel, ch’a fèissa brut,
ch’a fèissa càud, ch’a fèissa frèid, minca matin a l’anforcava a la bersaliera e a
partìa. Tacà al tubo na borsa con andrinta sò disné: na pitansera pien-a dla
mnestra vansà da la sèira anans, na mica, un tomin e na botin-a con un quart ëd
vin. Mare a l’avìa nen un travaj ma, dòp disnà, na vòlta lavà ij piat, a ‘ndasìa a
giuté na sartòira e, sota le feste pì gròsse, as portava a ca ël cuse për andé
anans fin-a dòp sin-a.
Bele ch’a l’avèissa ëd pì da fé che da dì, granda a l’ha sempe tenusse chila ‘l
cassul an man. A lassava che mama a ‘nvischèissa ‘l potagé, ch’a polidèissa la
vërdura për la mnestra dla sèira, che peui a lavèissa ij piat ma, an cusin-a, a
comandava mach chila. Al saba, sensa felo vëdde a nojàutri masnà, a-j tirava ‘l
còl a na galin-a peui a la butava a përnisé pendùa fòra ò ‘n cròta, second la
stagion. Cand ch’i dovertavo j’euj, a la dumìnica, i sentìo già ‘l përfum dla
pitansa ch’a bërbotava sël potagé adrinta a la sieta ‘d tèra. Granda a l’era an pe
da la matin bonora e dòp d’avèj monzù a l’era già andàita a mëssa prima. Nòsta
colassion a l’era pronta sla tàula ma i podìo ma tochela fin-a dòp mëssa përchè
anlora për fé la Comunion a ventava esse veuid da la sèira anans.
Ël di ‘d festa a l’era na gòj për la pansa e për lë spirit: na fëtta ‘d salam e j’euv
pien con la maiones a duvertavo ‘l disné, peui as passava a ‘n risòt e apress, la
galin-a con soa bagna e la pureja. Se i saro j’euj am ësmija ‘ncora ‘d sente coj
savor an boca.
Dòp mangià grand a-j dasìa në sguard al giornal ch’a catava mach na vira a la
sman-a ma, scasi sempe a comensava a sugnoché e a lo lassava casché d’ant le
man, pare a lo tirava sù e as ne profitava chiel.
Mare a lavava ij piat e granda a-j suvava antramentre a comensavo a contess-la
e, për tut ël dòp disnà a sarìo andàite anans.
E nojàutri? Nojàutri i gieugavo ò i rusavo, chèich vira is patlavo fin-a sensa
savèj ël boneur ch’a l’era tocane a avèj na famija, na vera “famija”.
+ There are no comments
Add yours